《豫让论》 方孝孺

yù ràng lùn
豫让论

shì jūn zǐ lì shēn shì zhǔ, jì míng zhī jǐ, zé dāng jié jìn zhì móu, zhōng gào shàn dào, xiāo huàn yú wèi xíng, bǎo zhì yú wèi rán, bǐ shēn quán ér zhǔ ān.
士君子立身事主，既名知己，则当竭尽智谋，忠告善道，销患于未形，保治于未然，俾身全而主安。
shēng wéi míng chén, sǐ wèi shàng guǐ, chuí guāng bǎi shì, zhào yào jiǎn cè, sī wèi měi yě.
生为名臣，死为上鬼，垂光百世，照耀简策，斯为美也。
gǒu yù zhī jǐ, bù néng fú wēi wèi wèi luàn zhī xiān, ér nǎi juān qū yǔn mìng yú jì bài zhī hòu diào míng gū yù, xuàn shì hài sú, yóu jūn zǐ guān zhī, jiē suǒ bù qǔ yě.
苟遇知己，不能扶危为未乱之先，而乃捐躯殒命于既败之后；钓名沽誉，眩世骇俗，由君子观之，皆所不取也。
gài cháng yīn ér lùn zhī: yù ràng chén shì zhì bó, jí zhào xiāng zi shā zhì bó, ràng wèi zhī bào chóu.
盖尝因而论之：豫让臣事智伯，及赵襄子杀智伯，让为之报仇。
shēng míng liè liè, suī yú fū yú fù mò bù zhī qí wèi zhōng chén yì shì yě.
声名烈烈，虽愚夫愚妇莫不知其为忠臣义士也。
wū hū! ràng zhī sǐ gù zhōng yǐ, xī hū chǔ sǐ zhī dào yǒu wèi zhōng zhě cún yān hé yě? guān qí qī shēn tūn tàn, wèi qí yǒu yuē:" fán wú suǒ wéi zhě jí nán, jiāng yǐ kuì tiān xià hòu shì zhī wéi rén chén ér huái èr xīn zhě yě.
呜呼！让之死固忠矣，惜乎处死之道有未忠者存焉——何也？观其漆身吞炭，谓其友曰：“凡吾所为者极难，将以愧天下后世之为人臣而怀二心者也。
" wèi fēi zhōng kě hū? jí guān qí zhǎn yī sān yuè, xiāng zi zé yǐ bù sǐ yú zhōng xíng shì, ér dú sǐ yú zhì bó.
”谓非忠可乎？及观其斩衣三跃，襄子责以不死于中行氏，而独死于智伯。
ràng yīng yuē:" zhōng xíng shì yǐ zhòng rén dài wǒ, wǒ gù yǐ zhòng rén bào zhī zhì bó yǐ guó shì dài wǒ, wǒ gù yǐ guó shì bào zhī.
让应曰：“中行氏以众人待我，我故以众人报之；智伯以国士待我，我故以国士报之。
" jí cǐ ér lùn, ràng yú xú hàn yǐ.
”即此而论，让馀徐憾矣。
duàn guī zhī shì hán kāng, rèn zhāng zhī shì wèi xiàn, wèi wén yǐ guó shì dài zhī yě ér guī yě zhāng yě, lì quàn qí zhǔ cóng zhì bó zhī qǐng, yǔ zhī dì yǐ jiāo qí zhì, ér sù qí wáng yě .
段规之事韩康，任章之事魏献，未闻以国士待之也；而规也章也，力劝其主从智伯之请，与之地以骄其志，而速其亡也 。
qiè cī zhī shì zhì bó, yì wèi cháng yǐ guó shì dài zhī yě ér cī néng chá hán wèi zhī qíng yǐ jiàn zhì bó.
郄疵之事智伯，亦未尝以国士待之也；而疵能察韩、魏之情以谏智伯。
suī bù yòng qí yán yǐ zhì miè wáng, ér cī zhī zhì móu zhōng gào, yǐ wú kuì yú xīn yě.
虽不用其言以至灭亡，而疵之智谋忠告，已无愧于心也。
ràng jì zì wèi zhì bó dài yǐ guó shì yǐ, guó shì jì guó zhī shàng yě.
让既自谓智伯待以国士矣，国士——济国之上也。
dāng bó qǐng dì wú yàn zhī rì, zòng yù huāng bào zhī shí, wèi ràng zhě zhèng yí chén lì jiù liè, zhūn zhūn rán ér gào zhī rì:" zhū hóu dài fū gè ān fèn dì, wú xiāng qīn duó, gǔ zhī zhì yě.
当伯请地无厌之日，纵欲荒暴之时，为让者正宜陈力就列，谆谆然而告之日：“诸侯大夫各安分地，无相侵夺，古之制也。
jīn wú gù ér qǔ dì yú rén, rén bù yǔ, ér wú zhī fèn xīn bì shēng yǔ zhī, zé wú zhī jiāo xīn yǐ qǐ.
今无故而取地于人，人不与，而吾之忿心必生；与之，则吾之骄心以起。
fèn bì zhēng, zhēng bì bài jiāo bì ào, ào bì wáng".
忿必争，争必败；骄必傲，傲必亡”。
zhūn qiè kěn zhì, jiàn bù cóng, zài jiàn zhī, zài jiàn bù cóng, sān jiàn zhī.
谆切恳至，谏不从，再谏之，再谏不从，三谏之。
sān jiàn bù cóng, yí qí fú jiàn zhī sǐ, sǐ yú shì rì.
三谏不从，移其伏剑之死，死于是日。
bó suī wán míng bù líng, gǎn qí zhì chéng, shù jī fù wù.
伯虽顽冥不灵，感其至诚，庶几复悟。
hé hán wèi, shì zhào wéi, bǎo quán zhì zōng, shǒu qí jì sì.
和韩、魏，释赵围，保全智宗，守其祭祀。
ruò rán, zé ràng suī sǐ yóu shēng yě, qǐ bù shèng yú zhǎn yī ér sǐ hū? ràng yú cǐ shí, céng wú yī yǔ kāi wù zhǔ xīn, shì bó zhī wēi wáng, yóu yuè rén shì qín rén zhī féi jí yě.
若然，则让虽死犹生也，岂不胜于斩衣而死乎？让于此时，曾无一语开悟主心，视伯之危亡，犹越人视秦人之肥瘠也。
xiù shǒu páng guān, zuò dài chéng bài, guó shì zhī bào, céng ruò shì hū? zhì bó jì sǐ, ér nǎi bù shèng xuè qì zhī xìng xìng, gān zì fù yú cì kè zhī liú.
袖手旁观，坐待成败，国士之报，曾若是乎？智伯既死，而乃不胜血气之悻悻，甘自附于刺客之流。
hé zú dào zāi, hé zú dào zāi! suī rán, yǐ guó shì ér lùn, yù ràng gù bù zú yǐ dāng yǐ bǐ cháo wèi chóu dí, mù wèi jūn chén, tiǎn rán ér zì dé zhě, yòu ràng zhī zuì rén yě.
何足道哉，何足道哉！虽然，以国士而论，豫让固不足以当矣；彼朝为仇敌，暮为君臣，腆然而自得者，又让之罪人也。
yī!
噫！